Fantaisie variée · Nadia Boulanger

Alexandra Dariescu

In mijn fascinerende zoektocht om elk seizoen een evenwichtige mix te brengen van concerti van zowel vrouwen als mannen, heb ik op een echte parel ontdekt: Fantaisie variée van Nadia Boulanger (letterlijk vertaald: gevarieerde fantasie). Vanaf de allereerste lezing was ik geraakt: door de levendige energie, de gewaagde harmonieën en authenticiteit.

Om het belang van het stuk te begrijpen, moeten we terug naar het Parijs van de vroege 20e eeuw – een bruisend cultureel epicentrum waar genieën als Hemingway, Stravinsky, Picasso en Diaghilev met zijn Ballets Russes elkaar ontmoetten. In dat creatieve spanningsveld dook Nadia Boulanger op: een toonaangevend figuur die het muzikale landschap voorgoed zou veranderen. In een wereld die volledig werd gedomineerd door mannen, baande ze een weg tot een van de meest gerespecteerde docenten uit de muziekgeschiedenis, en tot een symbool van integriteit en uitmuntendheid. Haar lijst van studenten spreekt boekdelen over haar impact en nalatenschap: Aaron Copland, Daniel Barenboim, Quincy Jones, Philip Glass, Elliott Carter, Dinu Lipatti – en zelfs Joe Raposo, componist van Sesamstraat.

Boulanger was de eerste vrouw die New York Philharmonic dirigeerde, alsook Boston Symphony Orchestra en BBC Symphony Orchestra. En dat deed ze met precisie, gratie en gezag. Een bekende anekdote vertelt hoe ze bij haar debuut in New York op weerstand stootte bij de concertmeester. Kalm pareerde ze de spanning met één simpele zin: “Heren, laten we ons concentreren op de muziek. Daarvoor zijn we hier.”

Haar werkethiek was legendarisch. Ze begon haar dag met een misviering, handelde haar correspondentie af voor acht uur ’s ochtends, en gaf vervolgens les tot in de late avond. Haar standaarden lagen hoog, maar waren steeds geworteld in een zuivere muzikale drijfveer. Copland zei ooit: “Mme Boulanger laat me geen enkele fout maken.” De jonge Barenboim herinnerde zich hoe hij ter plekke een fuga van Bach moest transponeren – volgens Boulanger was het juist via zulke tests dat je tot een echt begrip van muziek kwam. Stravinsky bewonderde haar feilloze gehoor, en Quincy Jones bleef vooral haar wijze woorden bij: “Om totale vrijheid te bereiken, moet je het kader afbakenen. Stel duidelijke grenzen, en daarbinnen vind je absolute vrijheid.”

Fantaisie variée is gecomponeerd in 1912 en een jaar later in première gebracht met Boulanger zelf als dirigent en haar leraar en goede vriend Raoul Pugno aan de piano. Het is een krachtig en fantasierijk werk. Je hoort invloeden van Fauré en Franck, en een vleugje Stravinsky – maar de stem is onmiskenbaar de hare. Het is een meeslepend stuk om te spelen en om te horen: poëtisch, dramatisch en vol zeggingskracht.

Ik had het voorrecht dit concerto wereldwijd te promoten met premières in Noorwegen met Oslo Philharmonic, in het Verenigd Koninkrijk met het BBC Symphony Orchestra, en verder in Duitsland, Polen, Roemenië – en eindelijk ook het langverwachte debuut in de Verenigde Staten met Houston Symphony, meer dan honderd jaar na de compositiedatum. Overal reageren zowel het publiek als het orkest zeer enthousiast, wat toont hoe actueel deze muziek vandaag is.

Terwijl ik me voorbereid om Fantaisie variée uit te voeren met Brussels Philharmonic en Kazushi Ono tijdens de seizoensopening (en tegelijk mijn debuut maak met deze fantastische muzikanten!) hoop ik dat dit opnieuw een stap is richting de plek die Nadia Boulanger en andere even getalenteerde, maar onderbelichte componisten verdienen op onze concertpodia.