Matinee: Bruckner 7
PROGRAMMATOELICHTING
geschreven door JASPER CROONEN
Anton Bruckner Symfonie nr. 7 in E (1881-1883)
[ontdek ook: Close Encounters]
[ontdek ook: Bruckner 7 als avondconcert]
[ontdek ook: Bruckner Deconstructed op 21.06]
[ontdek ook: Wolfgang]
[lees ook: conductor’s note]
[lees ook: interview Mihai Cocea]
[bekijk alle toelichtingen]
-----
22.06.2025 FLAGEY BRUSSEL
Het menselijke en het bovenmenselijke
“De eerste keer dat hij Ada weer zag, was na een uitvoering van het Concertgebouworkest. Zij had haar aanstelling gekregen, en het seizoen werd geopend met de Zevende van Bruckner. (…) Het adagio met zijn onverbiddelijke cellopassage ploegde hem open.”
- Harry Mulisch, De ontdekking van de Hemel
Double zero
Anton Bruckner was een diepreligieuze componist. Zijn rooms-katholieke devotie werd al op jonge leeftijd aangewakkerd in het klooster van St. Florian, waar hij na het vroegtijdige overlijden van zijn vader verbleef. Alleen zou die vroomheid zich niet alleen op religieus vlak manifesteren. Bruckner was een componist die een levenslange toewijding aan de grote meesters voor de dag zou leggen. Geobsedeerd door Beethoven, Wagner adorerend.
Dat continu opkijken uit zich ook in een bijzondere periode in Bruckners carrière. In 1855, de componist is dan al de dertig voorbij, start hij opnieuw met muzieklessen. Hoewel hij op dat moment al enkele succesvolle composities heeft neergepend, begint hij helemaal opnieuw van bij het begin met studies in elementaire harmonie en contrapunt. Zes jaar zou zijn opleiding in beslag nemen, een periode waarin Bruckner nauwelijks zou componeren. Zelfs nadien bleek zijn drang naar erkenning nog niet gestild, toen hij in 1861 het conservatorium van Wenen vroeg om het ingangsexamen af te mogen leggen. Wanneer hij de proef komt afleggen, merkt jurylid Johann Herbeck, de kapelmeester, op dat “hij ons zou moeten testen!”.
Zelfs gediplomeerd en met erkenning van zijn belangrijkste tijdgenoten, blijft Bruckner steeds onzeker over zijn eigen kunnen. Hij bleef zich het spreekwoordelijke klein Pierke voelen, tegenover God en zijn muzikale goden. Het is een deel van de verklaring waarom de componist zijn werken – en vooral zijn symfonieën – voortdurend herwerkte. Waarom de nummering van zijn composities zo complex is met nummers nul en zelfs “double zero”.
Symfonie nr. 7
De Zevende Symfonie is in dat opzicht eerder uitzonderlijk. Het is een van Bruckners weinige orkestrale werken die vrijwel meteen op punt stond. Behoudens enkele kleine aanpassingen in aanloop naar de première en na de eerste uitvoering, bestaat van deze Zevende slechts een versie. Bovendien is het een van de enige symfonieën waar Bruckner vrijwel meteen succes mee oogstte, allesbehalve een evidentie. Veel van zijn werken kregen immers pas in de laatste levensjaren van de componist hun eerste uitvoering. De Zevende werd wel onmiddellijk warm onthaald. Een recensent voor het Berliner Tageblatt vroeg zich in zijn recensie zelfs verbaasd af: “hoe is het mogelijk dat u ons zo lang onbekend bent gebleven?”
Zonder afbreuk te doen aan Bruckners eigen kunnen, geeft opnieuw die adoratie voor andere grootheden deze symfonie iets bijzonders. Het wereldberoemde adagio is een elegie voor Richard Wagner, die tijdens het schrijven van deze partituur op sterven lag. Met vier wagnertuba’s – de typische koperblazer die Wagner in zijn Ring des Nibelungen gebruikt – schrijft Bruckner een laatste hommage aan de componist die hij zo hoog in het vaandel draagt.
En ook de schaduw van Beethoven loerde tijdens het schrijven van de Zevende Symfonie steeds over Bruckners schouder mee. Zo laat zijn leerling Carl Hrubý optekenen hoe Bruckner na een uitvoering van de Eroica in gedachten verzonken begint te mijmeren over zijn uitblijvende successen.
“Ik denk dat als Beethoven vandaag de dag nog zou leven en ik naar hem toe zou gaan, hem mijn Zevende Symfonie zou laten zien en tegen hem zou zeggen: “Denkt u niet, Herr von Beethoven, dat de Zevende niet zo slecht is als bepaalde mensen ervan maken - die mensen die er een voorbeeld van maken en mij afschilderen als een idioot -” dan zou Beethoven me misschien bij de hand nemen en zeggen: “Mijn beste Bruckner, maak je er niet druk om. Het was voor mij geen haar beter, en dezelfde heren die mij als stok gebruiken om u mee te slaan begrijpen mijn laatste kwartetten nog steeds niet echt, hoezeer ze ook doen alsof."
