-----
Het Violin Concerto van Daan Janssens gaat in première met Brussels Philharmonic op 30 januari in Flagey. De compositie-opdracht maakt deel uit van een meerjarig traject waarin we jaarlijks een nieuwe creatie van een Belgische componist brengen, geschreven voor een muzikant uit het orkest.
Tien jaar na de dood van Luc Brewaeys, bundelen organisatoren, orkesten, ensembles en andere partners de krachten om een seizoen lang een rijke doorsnede van de muziek van één van Vlaanderens meest opmerkelijke componisten te geven.
Componist Daan Janssens is zich duidelijk uitermate bewust van het gewicht van de geschiedenis dat op zijn schouders rust. Het nieuwe werk, dat hij componeert voor onze strijker Samuel Nemtanu, is dan ook een van de meest traditionele structuren in de muziekgeschiedenis. Daar kom je ook in de 21ste eeuw niet zomaar onderuit.
“Ik denk dat mijn Vioolconcerto sowieso al naar de traditie zal verwijzen, enkel door die naam. Bovendien zitten er best wat traditionele elementen in. De solist poneert zich duidelijk met virtuositeit tegenover een orkest, gaat soms in dialoog met die massa, maar tegelijkertijd zitten er ook veel passages in het stuk waar de solist echt versmelt met de symfonische klank.”
Veel componisten rijden zich vast in een krampachtige vernieuwing van het vioolconcerto. Ze zoeken (tevergeefs) naar manieren om dat historische juk af te schudden. Voor Janssens ligt de oplossing net in de omarming van de traditie. “Je kan iets nieuws maken door de viool helemaal te deconstrueren en die te laten klinken als een instrument dat niets meer met het origineel te maken heeft. Ik vind het een veel boeiendere manier van werken om iets nieuws te maken dat ergens wel met een poot in dat verleden staat, maar dat tegelijkertijd met een ander been een hele nieuwe wereld opwekt.”
Die terugblik over de schouder heeft voor Janssens veel met onze hedendaagse luistergewoontes te maken. We zijn nog maar de eerste generaties voor wie die de volledige muziekgeschiedenis steeds binnen handbereik is.
“Muziek is zo aanwezig. Alles staat op Spotify en op YouTube. Wanneer in New York een nieuw werk wordt gecreëerd, is dat stuk de volgende dag al wereldwijd te verkrijgen. Alles is zo beschikbaar geworden. Dat heeft niet alleen veranderd hoe we luisteren, maar ook waarom we luisteren. Het geeft je namelijk de mogelijkheid om een veel weider referentiekader te krijgen. Niet alleen historisch gezien, maar ook met een bredere blik op het muziekleven om je heen. Je kan vandaag geen vioolconcerto schrijven zonder te verwijzen naar alle muziek die dat nieuwe werk omringt.”
Door die openheid kan zelfs een oeroude vorm als het concerto contemporain kan klinken. In Janssens’ nieuwe werk gebeurt dat vooral door electronics toe te voegen aan de symfonische klanken. Voor de componist is het een manier om te spelen met de conventies van de concertopstelling. De plaatsing van een symfonisch orkest ligt namelijk al enkele eeuwen vast. Maar het gebruik van elektronische elementen impliceert ook een spel met de ruimte. Door welke luidsprekers komt de klank en waar staan die boxen in de zaal?
“Op die manier gooi je je akoestische ruimte helemaal open. Je krijgt een immersievere ervaring. Alsof Flagey je persoonlijke surroundsound-instalatie wordt en je dus dichter bij die individuele luisterervaring van vandaag de dag komt. Bovendien kan ik die electronics ook inzetten om me af te zetten tegen de traditie. Zo zullen ze bijvoorbeeld ook in de cadenza gebruikt worden, een deel dat gewoonlijk voorbehouden is voor de solist.”
Janssens kreeg inspiratie van Netflix-reeks Stranger Things. In die populaire scifi-horrorserie opent onder het slaperige Amerikaanse stadje Hawkins een portaal naar een andere dimensie, het Upside Down. Een plek waar lovecraftiaanse monsters als de demogorgon en de mind flayer ronddwalen en jagen. In Brussel hoef je niet bang te zijn van dat soort gedrochten. Maar het idee van een omgekeerde wereld, zit wel in deze nieuwe partituur.
Belangrijk was ook dat de electronics van in het begin een essentieel deel van de compositie zouden worden. “Ze mogen niet het sausje zijn dat ik op het einde over de compositie giet,” zegt Janssens daarover.
Ook hier speelde onze streamende samenleving een rol. Janssens kreeg namelijk inspiratie van Netflix-reeks Stranger Things. In die populaire scifi-horrorserie opent onder het slaperige Amerikaanse stadje Hawkins een portaal naar een andere dimensie, het Upside Down. Een plek waar lovecraftiaanse monsters als de demogorgon en de mind flayer ronddwalen en jagen.
In Brussel hoef je niet bang te zijn van dat soort gedrochten. Maar het idee van een omgekeerde wereld, zit wel in deze nieuwe partituur. “De electronics in het vioolconcerto zie ik als een soort parallel universum. Je kan bepaalde zaken gaan versterken of kan effecten op de viool zetten waardoor je verwachting van de klank onderuit gehaald wordt. Elementen die Samuel speelt kunnen in de electronics herhaald en getransformeerd worden, waardoor het niet meer duidelijk is wie welke klank produceert. En door dat die surroundsound kan geluid ook van een onverwachte richting komen. Zo wordt de ruimte voor de luisteraar ook een parallelle plek. Waarbij je dat machtige klankapparaat van het orkest wel voor je ziet, maar de electronics je omringen en desoriënteren.”
Daan Janssens schrijft op vraag van Brussels Philharmonic een nieuw vioolconcerto voor Samuel Nemtanu, aanvoerder tweede violen. Mission: Violin volgt hun jarenlange dialoog vanop de eerste schetsen tot de wereldpremière in Flagey, met surround electronics als onmisbaar klankuniversum rond het orkest.
Kijk exclusief mee achter de schermen en ontdek hoe componist en solist elkaar uitdagen en inspireren in onze nieuwe video- én podcastreeks.
zet je koptelefoon op en kruip in het atelier van componist Daan Janssens en violist Samuel Nemtanu: volg in deze podcast hoe zij samen een nieuw vioolconcerto smeden, van eerste schets tot première op 30 januari 2026
noise and toys part 3: ontdek onze interactieve installaties voor nieuwsgierige oren tijdens het concert Fasten Seat Belts!
