Rachmaninov zou zich nooit echt thuis voelen in Amerika. Zijn romantische stijl werd er als ouderwets beschouwd, en de nieuwe stromingen rond jazz lagen hem niet. Hij verlegde zijn focus naar zijn carrière als pianist: “door Rusland te verlaten, liet ik mijn drang om te componeren achter”.

Rachmaninovs Vierde Pianoconcert toont die zoektocht naar wat zijn muzikale identiteit kon zijn. Op geen enkel ander stuk werkte hij zo lang en intensief, met zoveel revisies. Het resultaat is een concerto dat trouw blijft aan zijn typische romantische stijl, maar waarin ook de Amerikaanse invloed van jazz en blues te horen is. En wie goed luistert, hoort de schaduwen van de latere Paganini Rhapsodie al.

Wie geen moeite had om muziekgenres te mixen was George Gershwin. Het succes van zijn Broadway-carrière scherpte zijn fascinatie voor moderne componisten als Schönberg en Stravinsky, en deed hem verlangen naar een synthese van beide werelden. Het lichtvoetige symfonisch gedicht An American in Paris bundelt die werelden als geen ander.

[lees programmatoelichting]

“... and while in the end this wasn’t quite the direction which rachmaninov was to take in his final works, I dearly love the snapshot of his creative vision as seen in this concerto.”

BORIS GILTBURG

Sergei Rachmaninov kreeg meteen na zijn afstuderen al erkenning als volwaardig componist, en één van de indrukwekkende werken op zijn jonge palmares was zijn Eerste Pianoconcert.

Toch was Rachmaninov kritisch voor dit jeugdwerk (hij was amper 18 jaar toen hij het schreef), en hij herwerkte het in 1917. Het concerto combineert de virtuositeit, lyrische melodieën en dramatische kracht van de jonge Rachmaninov met het raffinement en verfijning van de ervaren componist - en enkele behoorlijk uitdagende passages voor de pianist.

Met zijn leraar Rimsky-Korsakov had Rachmaninov een complexe relatie, afwisselend vriendschappelijk en gespannen: hij was dankbaar voor de lessen maar ook beknot door diens strikte ‘Russische’ stijl. Scheherazade is doordrenkt van het Russische oriëntalisme - maar toch koos Rachmaninov het werk voor één van zijn opnames op pianorol voor de American Piano Company, nog steeds online te beluisteren.

[lees programmatoelichting]

“Thinking of Rachmaninov’s First Piano Concerto, it is not easy for me to reconcile the work’s relative unpopularity with the abiding love I have felt for this piece ever since I first heard it around the age of seven or eight.”

BORIS GILTBURG

Rachmaninovs Derde Pianoconcert wordt vaak de “Mount Everest der concerti” genoemd. In 1910 bracht de componist dit nieuwe werk tijdens zijn eerste VS tournee, en speelde zelf de pianopartij. Het is een monumentale compositie: de lengte, de technische virtuositeit, de expressieve melodieën, het subtiele samenspel tussen piano en orkest maken er terecht een hoogtepunt uit Rachmaninovs oeuvre van. De definitieve doorbraak bij het grote publiek kwam pas vele jaren later dankzij de film “Shine” (1996), over de obsessieve fascinatie van pianist David Helfgott voor ‘Rach 3’.

Ravel was een tijdgenoot van Rachmaninov, maar hun stijlen konden niet verder uit elkaar liggen: Rachmaninov hield vast aan de weelderige romantiek, terwijl Ravel meer geïnteresseerd was in experiment en vernieuwing. Even monumentaal als Rach 3 is Ravels Daphnis et Chloé: weelderig, expressief en betoverend.

[lees programmatoelichting]

“I, too, feel that this concerto is one of the highest summits of the pianistic landscape, but believe that its true greatness lies in its architecture and narrative, in its scope, and in the aforementioned novelistic complexity of the material, which is rare in a piano concerto.”

BORIS GILTBURG

“Voor hem voorspel ik een grote toekomst!” zou Tchaikovsky ooit gezegd hebben over de toen 16-jarige Rachmaninov - die intussen wordt beschouwd als de belangrijkste opvolger van diezelfde Tchaikovsky. Rachmaninov werd in zijn vroege jaren dan ook sterk beïnvloed door hem, en bewonderde zijn passie, melodische stijl en affiniteit met traditie.

Na de rampzalige première van zijn Eerste Symfonie in 1897 verloor Rachmaninov het vertrouwen in zijn talent en zakte weg in een depressie. Drie jaar lang kreeg hij geen noot op papier, tot hij dankzij een behandeling bij de neuroloog Nicolai Dahl uit de put kroop en zijn Tweede Pianoconcert schreef. “Bij het componeren van mijn muziek probeer ik steeds zo eenvoudig en direct mogelijk uit te drukken wat op mijn hart ligt. Weze het liefde, bitterheid, droefenis of religieuze gevoelens, ze worden een deel van mijn muziek...” En dat voel je in dit passionele concerto, dat Rachmaninovs grote doorbraak als componist betekende.

Eenzelfde diepe passie voedde Tchaikovsky bij het componeren van Romeo en Juliet. Shakespeares theaterwerk maakte een diepe indruk op de getormenteerde componist, en zijn versie van dit iconische liefdesverhaal is zonder twijfel een van de meest aangrijpende.

[lees programmatoelichting]

"To play the opening of Rachmaninov’s Second Piano concerto is a singularly powerful experience. You wait for silence — the piano starts on its own, there’s no need to maintain eye contact with anyone — and when the hall seems to have disappeared, you let the first chord sound, as quietly and distantly as possible, and be answered by a low f, like the clapper of a giant bell beginning to ring.”

BORIS GILTBURG