Morton Feldman

"The space between the cracks"

Morton Feldman (1926-1987) had al een flinke reputatie gevestigd als één van de leden van de hechte Newyokse groep rond John Cage wanneer hij in 1972 compositiedocent wordt in Buffalo, helemaal in het noorden van de staat New York. De volgende jaren zou het stadje vlakbij de Niagarra-watervallen onder zijn impuls uitgroeien tot een 'place to be' voor compositiestudenten en andere voorvechters van nieuwe muziek, met het Center for the Creative and Performing Arts en een festival voor nieuwe muziek (June in Buffalo). Voor Feldman viel die stap min of meer samen met een evolutie in zijn muziek. Waar hij tot dan al een voorkeur voor zachtere en subtielere klanken had dan zijn Newyorkse medestanders, werd die tendens naar verinnerlijking, herhaling en balanceren op de rand van stilte nog veel sterker, met werken als de Viola in my Life-cyclus of Rothko Chapel als bekende voorbeelden. Het zijn delicate klanken en patronen die Feldman door ze net-niet-perfect te herhalen, of ze gewoon plots te vervangen door andere patronen kneedt tot een statische, schemerende muzikale textuur.

Ogenschijnlijk gebeurt er weinig in deze muziek, tenzij de luisteraar zich openstelt voor de uitnodigende sonoriteiten van Feldman en ontdekt dat in de subtiel variërende patronen er een fenomenale variatie aan sonore kleuren verscholen ligt. Hij kiest om in plaats van ontwikkeling en opbouw in het muzikale materiaal de tijd als het ware stil te laten staan en relatief lang rond gelijkaardige elementen (een interval, een harmonische combinatie, een figuur van enkele noten) te blijven cirkelen. In een periode waarin de avant-garde in de ban was van strenge regels en systemen om muzikaal materiaal uit te werken, componeerde Feldman opvallend intuïtief. Meer dan de logica van een abstracte constructie gaat het bij hem om de sensuele ervaring van de muziek. De exacte combinaties van stemmen en instrumenten worden zo even belangrijk als de noten die ze spelen.

Julius Eastman

Van alle componisten die tijdens Feldmans periode in Buffalo opdaagden, was Julius Eastman (1940-1990) één van de opvallendste. Hij stond bekend als virtuoze zanger (hij maakte furore met de opname van Peter Maxwell Davies’ Eight Songs for a Mad King en zong in het ensemble van Meredith Monk – je hoort zijn stem nog op haar Dolmen Music) en zette als componist op een heel frisse manier de inspiraties uit minimal music naar zijn hand. Op meerdere vlakken een outsider als zwarte homoseksuele man, leidde hij een wat flamboyant leven dat in de loop van de jaren ’80 in een neerwaartse spiraal van drank en drugs belandde, uit zijn huis werd gezet, een tijd als dakloze in Tompkins Square Park overleefde en uiteindelijk quasi anoniem stierf in een ziekenhuis in Buffalo. In zijn werk schrikt hij er niet voor terug om de opzwepende kracht van zijn repetitieve stijl in te zetten voor krachtige –en soms provocerende – statements. Tegelijk vind je bij hem veel verwijzingen terug naar spiritualiteit en religieuze symboliek. The Holy Presence of Joan d’Arc (1981) voor tien cello’s wordt van begin tot eind gedreven door een niet aflatende puls en je de motieven hebben vaak een riff–achtige intensiteit die dichter bij rock dan bij de etherische kwaliteit van Feldman aanleunt. De religieuze verwijzing van de titel geeft het idee dat Eastman hier op zoek is naar een soort van transcendentie, maar dan wel één die voortkomt uit opzwepende extase.